Het hangt al een jaar of dertig in de lucht. Het demasqué van de voetbalgekte, van het Eurovisie songfestival, van plastic popidolen, van bankiers en beurshandelaren, het komt allemaal even onherroepelijk als het aantal afrekeningen in Amsterdam groeit, als de opmars van IS doorgaat, als de Russische federatie agressiever wordt, als het einde van het Romeinse rijk door haarzelf werd veroorzaakt.
Dit lijkt een ‘doemdenkcolumn’ te worden. Maar mannetje Blatter heeft met één observatie wel gelijk. Een diepe crisis werkt inderdaad louterend. In alle uitwassen die ik hierboven opnoem zit beweging. Maar je weet natuurlijk nooit wanneer een crisis ontaardt in een catastrofe voordat ze haar louterende werk heeft verricht.
Neem de val van Gadaffi en die van Saddam Hussein. Tweemaal een demasqué gevolgd door een catastrofe zij het nog redelijk regionaal, vanuit Europa gezien. Maar tweemaal een crisis die niet louterend heeft gewerkt.
Hoe vertalen we dit soort ontwikkelingen naar onze technologiewereld? De teloorgang van Nokia en Philips? De ondergang van Econcern en het failliet van Detroit City? Kunnen we de gekte rond de farmaceutische industrie, biofarma, vergelijken met die rond de internetbubble van World on Line en de ‘New Economy’ van Bill Clinton, ‘nooit meer crisis’?
Als ik het boekje lees ‘Waarom vuilnismannen meer verdienen dan bankiers’, dan lijkt het toch iets anders te liggen. “Waarom is het salaris van een vuilnisman veel lager dan dat van een bankier” vragen auteurs Rutger Bregman en Jesse Frederik zich af, in de slipstream van Thomas Piketty. Ze komen al redenerend uit bij de vraag naar waarde en waardecreatie. In die redenering heeft het werk van de bankier eigenlijk geen waarde. Maar waarom het werk van de vuilnisman wel waarde heeft wordt bij hen ook niet duidelijk. Wat voor waarde voegt het ophalen van vuilnis toe als je weet dat je helemaal geen vuilnis zou hoeven te produceren?
Een woord dat node ontbreekt in het overigens best lezenswaardige essay, is het woord ‘woeker’. “Onwettige of onevenredige hoge winst door misbruik van (de nood van) een ander” zo omschrijft het Nederlands woordenboek het begrip woeker. In de praktijk van onze maatschappij gaat woeker vaak gepaard aan ‘glamour’. “Betoverende schoonheid die onecht is” dat is glamour volgens het woordenboek. Glamour duidt vaak op achterliggende woeker en dat hoeft nog niet eens altijd onrechtmatig handelen, corruptie in te houden om toch onafwendbaar een crisis op te roepen.
Juist uit onze wereld, de technologie, put ik hoop dat demasqué van glamour en stoppen van woeker niet per se tot catastrofes hoeven te leiden, zelfs louterend kan werken en ons verder kan brengen. Megalomane grootindustriëlen die hun werknemers uitbuiten, die kennen we niet meer in onze wereld. Kleinschalige bedrijven met grote betrokkenheid van elke medewerker blijkt een veel beter werkend model te zijn.
Waar het vooral mis kan gaan, aan de randen van wat technologie heet, dat is daar waar we het inderdaad gaat over diensten die zijn gebaseerd op nieuwe technologische mogelijkheden. Via verslavende internetdiensten zonder toegevoegde waarde veel geld verdienen, dat is inderdaad woeker en daar ontstaat ook iedere keer weer een nieuwe glamourwereld.
Waarschijnlijk moeten we een methodiek ontwikkelen om gecontroleerd te ontBLATTERen.
Het zit niet in dat Zwitserse mannetje. Het gaat om het probleem dat er bij miljarden mensen een behoefte wordt opgeroepen waarvoor men bereid is geld af te dragen naar één grote hoop, dat is woeker, dat corrumpeert. Wellicht moet de local for local for global networking, zoals we die nu in de technologie zien ontstaan, gaan vertalen naar de wereld van consumenten. Het hele begrip ‘consument’ afschaffen is vrees ik te idealistisch…
