Theorie over rationaliteit net zo moeilijk op te lossen als Rubrik’s Cube

NP is de afkorting voor niet-deterministisch polynomiaal: de benodigde rekentijd om een NP-moeilijk probleem op te lossen, groeit exponentieel naarmate het probleem groter in omvang wordt. Bij het handelsreizigersprobleem is dat het aantal steden en bij een Rubik’s Cube het aantal vlakken per zijvlak. Deze twee klassieke theorieën van rationaliteit, gebaseerd op logica of kanstheorie, zijn berucht om het feit dat zij zulke demonische rekenkracht veronderstellen.

De ‘adaptive toolbox theory’ stelt dat rationaliteit te definiëren is door de mate waarin mensen hun beslissingsstrategieën aanpassen aan de situatie. Wanneer dat aanpassen leidt tot een ‘goede’ beslissing, spreken de cognitiewetenschappers van ecologische rationaliteit.

Tot nu toe ging men ervan uit dat de adaptive toolbox theorie geen NP-moeilijk probleem in zich droeg. Een voordeel, want daardoor was deze theorie makkelijker schaalbaar naar de echte wereld. Radboud-onderzoekers Maria Otworowska, Iris van Rooij en collega’s presenteren nu dus wiskundig bewijs dat ecologische rationaliteit ook een NP-moeilijk probleem in zich bergt, namelijk in het aanpassingsproces zelf. Hun bevindingen staan in het vaktijdschrift Cognitive Science.

Welke theorie over rationaliteit is de beste?
‘Ik verwacht dat het in het veld nogal wat stof gaat doen opwaaien’, aldus laatste auteur Iris van Rooij. ‘Er zijn grofweg drie groepen rationaliteits-theoretici: de logici, de probabilisten, en de heuristici. Die laatste groep dacht dat ze al ‘gewonnen’ hadden, maar door onze vinding zijn ze als het ware hun voorsprong kwijt. Het is nu weer een open vraag welke theorie over rationaliteit de beste is. We moeten aan de bak!’

De vinding heeft volgens haar verregaande gevolgen, niet alleen voor discussies over vragen als ‘zijn mensen rationeel of irrationeel’ en ‘is rationaliteit wel een haalbare norm’, maar ook omdat het nieuwe onderzoekslijnen opent naar hoe omgeving en brein co-evolueren. Het artikel biedt handvatten om onderzoek naar rationaliteit in de echte, complexe wereld, en niet alleen in de kunstmatige omgeving van experimenten in het lab, vooruit te helpen.