‘Niet technologie, maar wijzelf moeten onze toekomst vormgeven’

Nog maar een paar decennia geleden hadden we geen smartphones, gps-navigatie of drones. Het zijn handige hulpmiddelen maar ze verstoren eenvoudig onze privacy. Alleen iemand met veel fantasie had destijds kunnen voorspellen over welke technologie we nu beschikken. Custers roept in zijn oratie op beter te anticiperen op de toekomst: over welke technologie beschikken we in de komende decennia en hoe zal die ons leven beïnvloeden? ‘Omdat we die toekomst zelf vormgeven, roept het ook de vraag op waarom we daarover niet actiever met elkaar in gesprek zijn? We kunnen immers zelf regelen wat we wel en niet ok vinden’, aldus de hoogleraar.

Het recht is niet klaar voor de toekomst
Het recht is op veel onderdelen nog niet klaar voor nieuwe technologische ontwikkelingen, betoogt Custers. Zo is het onduidelijk hoe aansprakelijkheid is geregeld als autonome drones neerstorten of zelfrijdende auto’s botsen. Onze grondwet beschermt wel een brief- en telefoongeheim, maar dat geldt nog niet voor mailen, appen, zoomen en chatten. Het gebruik van algoritmen zorgt voor nieuwe, verborgen vormen van discriminatie, is dat wel wenselijk? En nieuwe technologie biedt tal van mogelijkheden voor (cyber)criminelen, terwijl politie en justitie diezelfde technologie soms niet mogen inzetten. ‘De wetgeving hobbelt te traag achter technologische ontwikkelingen aan’, waarschuwt hij.

Samenwerking met filosofen en technologen
Dat ‘boemeltreintempo’ is zorgwekkend, want het recht is juist hard nodig om deze technologische ontwikkelingen in goede banen te leiden. Maar het ontbreekt aan regie. ‘Op dit moment zit er niemand in de driver’s seat’, aldus Custers. Om recht te doen aan de veranderende samenleving moeten juristen, technologen en experts in andere disciplines meer samenwerken. Dat doet hij ook in het interdisciplinaire programma SAILS. Wetenschappers van alle faculteiten onderzoeken samen wat kunstmatige intelligentie betekent voor uiteenlopende vakgebieden zoals archeologie, astronomie, taalkunde en geneeskunde. Custers zet zijn expertise in bij technologische en juridische ontwikkelingen, bijvoorbeeld bij het ontwikkelen van een corona-app die gebruikt kan worden voor field lab-experimenten.

Gevaar gebrekkige spelregels
De kunst is een goede balans te vinden in het reguleren, aldus de hoogleraar. ‘Aan de ene kant willen we niet te veel en te gedetailleerde regelgeving. Dat maakt naleving en handhaving lastig en kan innovatie in de kiem smoren. Maar aan de andere kant loert het gevaar van gebrekkige spelregels met onvoldoende rechtsbescherming als gevolg.’

Benut big data in de rechtspraak
Nieuwe technologie biedt ook heel veel kansen voor juristen, benadrukt hij. Dankzij text mining, geautomatiseerd zoeken naar relevante informatie, kunnen advocaten grondiger hun zaken voorbereiden. En met behulp van slimme voorspelmodellen is eerder in te schatten of procederen veel zin heeft. Dat wil niet zeggen dat juristen overbodig worden, integendeel. Custers: ‘Juridische big data vervangt niet de rechtspraak en juridisch onderzoek, maar kan een aanvullende aanpak zijn die voor versnelling en verdieping zorgt.’

Bron: Universiteit Leiden